5779 Sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun uyarınca, yerel yönetimlere pay ayrılıyor. Bu kapsamda genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının yüzde 1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, yüzde 4,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ve yüzde 0,5’i il özel idarelerine aktarılıyor. Bunların toplamı yüzde 6,50’yi buluyor. Bu paylar, belediyelerin nüfusu, gelişmişlik düzeyi, yüzölçümü gibi kriterler dikkate alınarak aktarılıyor.
SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com.tr
Akaryakıttan alınan özel tüketim vergisi hariç olmak üzere büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının yüzde 6’sı ile büyükşehir ilçe belediyelerine aktarılan vergi payının yüzde 30’u ise büyükşehir belediye payı olarak ayrılıyor.
Kanundaki bu hükümlere dayanarak 2024 yılında ocak – ekim döneminde belediyelere toplam 660,3 milyar lira pay ayrıldı. Bu payın 298,6 milyar lirası büyükşehir belediyelerine verildi. Geri kalan 361,7 milyar liranın 83,5 milyarı büyükşehir dışındaki il ve ilçe belediyelerine, 250,4 milyarı büyükşehir ilçe belediyelerine, 27,8 milyar lirası da il özel idarelerine aktarıldı.
BELEDİYE PAYLARINDAN YÜZDE 38’E KADAR KESİNTİ YAPILIYOR
Kanun, belediyelerin vergi, prim ve hazineye olan borçlarına karşılık vergi gelirlerinden aldıkları payın yüzde 40’ına kadar kesinti yapılmasını öngörüyor. Kanundaki bu yetkiye dayanarak daha önce Bakanlar Kurulu Kararı ile Cumhurbaşkanlığı sisteminden sonra da Cumhurbaşkanı Kararı ile kesinti yapılıyor. Kesinti oranı 2017 yılından beri yüzde 35 olarak uygulanıyor (Bazı dönemlerde geçici olarak kesinti oranı sıfır olarak uygulandı). 1 Mart 2010 tarihinden sonra borcu bulunmayan belediyelerden ise yüzde 22 oranında kesinti yapılıyor.
Ayrıca, yapılandırılmış borcu bulunan belediyelerin paylarından ilave kesinti yapılıyor. İlave kesinti oranı payından yüzde 35 kesinti yapılan belediyelerde yüzde 5, payından yüzde 25 kesinti yapılan belediyelerde ise yüzde 3 olarak uygulanıyor. Başka bir ifadeyle, yapılandırılmış borcu da bulunan belediyelerden toplam yüzde 38, 2010 yılından sonra yeni borcu olmayan ve yapılandırılmış borcu bulunan belediyelerden ise yüzde 25 oranında kesinti yapılıyor.
SAYIŞTAY “BELEDİYE ŞİRKETLERİ 5779 SAYILI KANUN KAPSAMINDA DEĞİL” DİYOR
Bu hüküm bugüne kadar sadece doğrudan belediyelerin borçları için uygulandı. Belediye şirketlerinin prim borçları için vergi geliri paylarından kesinti yapılmadı. Önceki gün yapılan değişiklik ile artık belediye şirketlerinin vergi ve prim borçları için de vergi geliri paylarından kesinti yapılacak.
Sayıştay’ın 2023 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu raporunda, “Belediye şirketleri 5779 sayılı Kanun kapsamında yer almayıp genel bütçe vergi gelirlerinden pay almamaktadır. Bu nedenle de şirket borçlarına ilişkin belediyelerde olduğu gibi doğrudan kaynaktan kesinti yapılabilecek bir süreç bulunmamaktadır” denildi.
BELEDİYELERİN ANA GELİRİ VERGİ PAYLARINDAN OLUŞUYOR
Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediyelerin onlarca gelir kalemi bulunuyor. Ancak, esas gelirlerini merkezi idare vergi gelirlerinden aldıkları paylar oluşturuyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2024 yılı bütçesinde toplam gelir 178,5 milyar lira, vergi gelirleri payı ise 140,6 milyar lira öngörüldü. İBB’nin gelirlerinin yüzde 79’u vergi gelirleri paylarından elde edilecek.
Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin 2024 yılında toplam geliri 56 milyar, vergi gelirleri payı ise 49 milyar lira oldu. Vergi gelirleri payı toplam gelirlerinin yüzde 88’ine karşılık geliyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 2024 yılı bütçesinde toplam geliri 39,8 milyar, vergi gelirleri payı ise 37,2 milyar lira öngörüldü. İzmir’in vergi gelirleri payı toplam gelirlerinin yüzde 93’ünü buluyor.
Üç büyükşehrin 2024 yılında toplam geliri 274,3 milyar lira öngörülürken, vergi gelirleri payı 226,8 milyar liraya ulaşıyor. Vergi gelirleri toplam gelirlerinin yüzde 83’üne karşılık geliyor.
BELEDİYELERİN PRİM BORÇLARI 2024’TE İKİYE KATLANDI
Belediye, bağlı kuruluş ve belediye şirketlerinin SGK’ya olan prim ve prime bağlı borçları 2023 yıl sonu itibarıyla 72,6 milyar TL idi. Bu borcun 15,3 milyarı doğrudan belediyelere, 690 milyonu bağlı kuruluşlara, 56,6 milyar lirası ise belediye şirketlerine ait bulunuyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, bütçe görüşmeleri sırasında yaptığı açıklamada, belediye borçlarının son olarak 150 milyar liraya ulaştığını söyledi. Bakan Işıkhan’ın verdiği bilgiye göre borçların yüzde 67,5’i (101 milyar TL) CHP’li, yüzde 25’i (38 milyar TL) AK Partili, yüzde 3’ü (4,5 milyar TL) MHP’li, yüzde 2’si (3 milyar TL) DEM’li, yüzde 2,5’i (4 milyar TL) de diğer partili belediyelere ait bulunuyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesinin 9,6 milyar, Ankara Büyükşehir’in 8,4 milyar, İstanbul Büyükşehir’in 5,9 milyar, Adana Büyükşehir’in 4,2 milyar, Şişli Belediyesi’nin 2,5 milyar lira prim borcu var.
